اختلال دمانس یا زوال عقل چیست؟
دمانس یا زوال عقل سندرمی است که در آن اختلال شناختی بدون اختلال سطح هشیاری دیده می‌شود.
به عبارت دیگر اختلال روانی مشخص با تخریب کلی در اعمال هوشی که غالباً با ضعف حافظه، اشکال در محاسبه، حواس پرتی، تغییرات خلق و عاطفه، اختلال در قضاوت و انتزاع، کاهش مهارت‌های زبانی و اختلال در جهت‌یابی تظاهر میکند.
فهرست موضوعات بررسی شده
بررسی اختلال دمانس
با سایت روانشناسیویکی روان همراه باشید.
شایع‌ترین نوع دمانس آلزایمر می‌باشد. دومین نوع شایع آن دمانس عروقی است که حدود ۱۵-۱۰ درصد این بیماران همزمان مبتلا به آلزایمر نیز می‌باشند.
دمانس بیماری‌ای است که در سنین بالا دیده می‌شود و وقوع و شدتش نیز با افزایش سن بیشتر می‌شود.
خصوصیات بالینی دمانس
دیده شدن هر یک از علائم زیر در یک فرد بالای ۴۰ سال، تشخیص دمانس، را مطرح می‌سازد.
- تغییر شخصیت
- شکایت بیمار از اختلالات هوشی و فراموشکاری
- ناپایداری هیجانات
- ظاهر آشفته و نامرتب
- بدون ملاحظه رفتار کردن
- شوخی‌های احمقانه
- چهره و رفتاری بی‌احساس و نامفهوم
- عصبانی شدن و طعنه زدن ناگهانی بخصوص اگر به همراه اختلال حافظه
باشد.
علائم بیماری دمانس یا زوال عقل
علائم اختصاصی این بیماران عبارتند از:
- هرگونه نشانه‌ای از طفره رفتن
- انکار کردن
- سعی در پنهان‌سازی عیوب شناختی
- فرمانبرداری بیش از حد
- کناره‌گیری از اجتماع
- تمایل به شرح جزئیات کامل حوادث قدیمی
در مراحل اولیه دمانس، اشکال در محاسبات، خستگی و تمایل به ترک کار، زمانی که فرد قادر به انجام اعمال پیچیده نیست، دیده می‌شود.
به مرور زمان علائم شدیدتر شده، اختلال در کارهای روزمره فرد ایجاد می‌شود
در مراحل پیشرفته، شخص قادر به محافظت از خود نیز نمی‌باشد.
اختلال حافظه بیشتر در دمانس‌های قشری (به خصوصی آلزایمر) دیده می‌شود که زود ایجاد شده و پایدار می‌ماند.
اختلال در مراحل اولیه، خفیف و محدود به حافظه نزدیک می‌باشد، ولی بعدها فقط مسائل بسیار اساسی در ذهن بیمار باقی می‌ماند.
اختلال سوگیری در اوایل بیماری نسبت به زمان و مکان و سپس نسبت به اشخاص به وجود می‌آید.
اختلال در مهارت‌های زبانی و کلامی نیز بیشتر در دمانس‌های قشری نظیر آلزایمر و دمانس عروقی دیده می‌شود.
اختلال شخصیت بیشتر در دمانس‌های درگیرکننده مناطق پیشانی گیجگاهی مغز دیده می‌شود.
در این حالت بیمار برای اطرافیان خود مشکل‌ساز می‌شود.
توهم در ۲۰ درصد بیماران (به خصوص در آلزایمر) هذیان (به خصوص انواع پارانوئید، گزند و آسیب و غیر سیستماتیزه) در ۴۰-۳۰ درصد بیماران و افسردگی و اضطراب در ۵۰-۴۰ درصد بیماران دیده می‌شود.
در بعضی موارد رفتارهای تهاجمی نیز دیده می‌شود.
علائم عصبی دمانس کدامند؟
علائم عصبی دمانس عبارتند از:
- آفازی
- آپراکسی
- آگنزی
- تشنج (در آلزایمر ۱۰ درصد و در دمانس عروقی ۲۰درصد)
نشانه های دمانس عروقی کدامند؟
در دمانس عروقی ممکن است علائم دیگری همچون:
- سردرد
- سرگیجه
- ضعف عمومی
- علائم عصبی موضعی
- اختلالات خواب
- غش کردن
- اختلال در تکلم و بلع
دیده شود.
سندرم غروب آفتاب عبارتند از:
- خواب آلودگی
- کونفوزیون
- آتاکسی و افتادن بر روی زمین
این سندرم در بیماران مبتلا به دمانس، زمانی که نسبت به مقادیر کم داروهای روان گردان واکنش نامساعد نشان می‌دهند.
یا زمانی که محرک‌های خارجی نظیر نور و شاخص‌های سوگیری بین فردی کاهش می‌یابد یا در افراد سالمند که با مقدار زیادی داروی آرامبخش درمان شده‌اند، دیده می‌شود.
سیر کلاسیک دمانس، به صورت شروع در ۶۰ – ۵۰ سالگی و یک سیر ۱۰ – ۵ ساله به طرف مرگ می‌باشد.
میزان زنده بودن در آلزایمر به طور متوسط ۸ سال (یک تا ۲۰ سال) می‌باشد.
سیر آلزایمر تدریجی و مخرب، دمانس عروقی بدتر شدن مداوم و دمانس ناشی از ضربه مغزی پس از یک دوره حمله حاد، ثابت است.
شروع بیماری در سنین پایین، وجود سابقه فامیلی و وجود افسردگی و اضطراب همراه دمانس سیر بیماری را سریع‌تر میکند.
عوامل روانی – اجتماعی نظیر سابقه هوشی و تحصیلی بیمار نیز در مسیر بیماری مؤثرند.
سیر ۱۵ – ۱۰ درصد دمانس را می‌توان با تشخیص و درمان به موقع متوقف ساخته و برگرداند (مثل دمانس، ناشی از هیپوتیروئیدی، هیدروسفالی با فشار طبیعی و ضایعات فضاگیر مغزی).
مصرف بنزودیازپین ها ممکن است سبب افزایش بی‌قراری تهاجم و رفتارهای پسیکوتیک در این افراد شود.
انواع اختلال دمانس
در ادامه به بررسی انواع اختلال دمانس میپردازیم.
۱ – دمانس نوع آلزایمر
دمانسی پیش رونده است که در آن تمام علل برگشت‌پذیر شناخته شده، رد شده و نوع دیرآغاز (شروع بعد از ۶۵ سالگی) و زودآغاز (شروع قبل از ۶۵ سالگی) دارد.
این نوع دمانسی ۶۰-۵۰ درصد موارد دمانس را تشکیل می‌دهد.
تشخیص آلزایمر معمولا وقتی داده می‌شود که سایر علل دمانس رد شده باشد.
علت واقعی بیماری هنوز ناشناخته است ولیکن عوامل خطرساز ابتلاء به آلزایمر عبارتند از:
- جنس مؤنث
- ابتلاء یکی از بستگان درجه اول
- سابقه ضربه به سر و سندرم داون
۴۰ درصد این بیماران سابقه فامیلی مثبت دارند و بیماری در دوقلوهای یک تخمکی شایع‌تر است.
در بررسی از نظر آسیب‌شناسی عصبی، در مغز این افراد آتروفی منتشر، صاف شدن شیارهای مغزی و اتساع بطن‌های مغزی دیده می‌شود که بیشترین مناطق آهیانه و گیجگاهی درگیرند.
۲- دمانسی عروقی
دمانس مربوطه به بیماری عروق مغزی گفته می‌شود.
معمولا در این نوع دمانس گام به گام عملکرد بیمار افت پیدا میکند اما چند روز بعد تدریجاً بهتر می‌شود تا انفارکت تازه‌ای روی دهد.
غالباً علائم عصبی موجود است.
اختلال شناختی ممکن است لکه‌ای بوده و در برخی زمینه‌ها دست‌نخورده باقی ماندن شناخت مشهود است.
این نوع دمانس ۳۰-۱۵ درصد موارد دمانس را تشکیل می‌دهد، قبلا تحت عنوان دمانس مولتی انفارکت شناخته می‌شد.
شایع‌ترین سن ابتلاء به آن ۷۰- ۶۰ سالگی بود و در مردان شایع‌تر است، عوامل مستعدکننده به این بیماری افزایش فشارخون و سایر بیماری‌های قلبی زمینه‌ساز می‌باشند.
این بیماران همزمان مبتلا به آلزایمر نیز می‌باشند.
در این بیماری عروق مغزی کوچک و متوسط درگیرند و با پیشرفت روش‌های تشخیصی مثل MRI، این بیماری به راحتی تشخیص داده می‌شود.
این شکل دمانس نسبت به آلزایمر در سن پایین‌تر شروع می‌شود.
۳- بیماری پیک
نوعی دمانس دژنراتیو اولیه نسبتا نادر از نظر بالینی شبیه آلزایمر است.
این بیماری عامل ۵ درصد از دمانس‌های غیرقابل برگشت بوده و در مردان شایع‌تر است، زمینه فامیلی دارد.
در این بیماری آتروفی منتشر قشر مغز در نواحی پیشانی و گیجگاهی و در بررسی میکروسکوپی از دست رفتن سلول‌های عصبی، گلیوز و اجسام عصبی پیک دیده می‌شود
به دلیل ابتلای بارز لوب‌های پیشانی، رفتارهای مهار گسسته که در ابتلا لوب پیشانی دیده می‌شود، در این بیماران نیز مشاهده می‌شود و ممکن است در اوایل بیماری ظاهر شود.
بنابراین در این اختلال بیشتر اختلالات شخصیتی و رفتاری دیده می‌شود تا اختلالات شناختی.
CT اسکن یا MRI می‌تواند ابتلای شدید لوب پیشانی را نشان دهد.
۴- بیماری ژاکوب، کروتسفلد
یک بیماری دژنراتیو دمانس آور سریعاً پیش رونده است که به وسیله یک ویروس آهسته قابل انتقال ایجاد می‌شود.
شروع بیماری غالباً در دهه پنجم یا ششم عمر (۶۰-۵۰ سالگی) است و دوره کمون آن ممکن است از ۱۶- ۱ سال طول بکشد.
نخستین نشانه‌های بیماری ممکن است شکایات جسمی مبهم یا احساسات نامشخص اضطراب باشد.
سایر نشانه‌ها مشتمل است بر آتاکسی، نشانه‌های خارج هرمی، لرزش اندام‌ها، کره آنتوز، دیزارتری، میوکلونوس و دمانس.
معمولا در ۲ سال اول پس از تشخیص، منجر به مرگ می‌گردد.
در CT اسکن آتروفی قشر مخ و مخچه ممکن است مشاهده شود.
این بیماری درمان شناخته شده‌ای ندارد.
۵- بیماری هانتینگتون
یک بیماری ژنتیک غالب آتوزومی با نفوذ کامل (کروموزوم) مشخص با حرکات کره آتتوئید و دمانس.
شروع آن معمولا در دهه چهارم و پنجم عمر است.
ممکن است بیمار قبلا صاحب فرزندانی شده باشد و کسی که یکی از والدین او دچار این بیماری است، ۵۰ درصد شانس ابتلاء به این بیماری وجود دارد
این بیماری در ابتدا بدون علامت است.
حرکات کره‌ای شکل اولین علائمی است که شروع شده و بطور فزاینده‌ای شدت می‌یابد، بعداً دمانس که غالباً خصوصیات پسیکوتیک هم دارد ظاهر می‌شود.
دمانس ممکن است در ابتدا توسط اطرافیان به عنوان تغییر شخصیت توصیف شود.
ولیکن با پیشرفت بیماری کندی روانی – حرکتی و اشکال در انجام وظایف پیچیده به وجود می‌آید.
در حالی که مهارت‌های زبانی و بینشی بیمار تا مراحل متوسط بیماری دست نخورده باقی می‌ماند.
با پیشرفت بیماری احتمال پسیکوز و افسردگی به علاوه حرکات کره آنتوئید بیشتر می‌شود.
در بررسی‌های میکروسکوپی آتروفی مغزی با ابتلا وسیع هسته‌های قاعده‌ای و خصوصا هسته مدار دیده می‌شود.
سیر این بیماری پیش رونده بوده و معمولا ضمن ۱۵-۲۰ سال پس از تشخیص منجر به مرگ می‌گردد، خودکشی شایع است.
۶- بیماری پارکینسون
یک اختلال حرکتی آیدیوپاتیک دیر آغاز است و با برادی کینزی، ترمور یا لرزش درحالت استراحت، لرزش حب شماری یا تسبیح انداختن، صورت ماسک مانند، رژیدیتی چرخ دنده‌ای و گام شتابنده مشخص می‌گردد.
اختلال عملکرد هوشی شایع است و در ۳۰-۴۰ درصد موارد دیده می‌شود. ۸۰-۴۰ درصد این بیماران دچار دمانس می‌گردند.
افسردگی بی‌نهایت شایع بوده و می‌توان آن را یک اختلال خلقی عضوی تلقی نمود.
برادی فرنی به کندی حرکات به همراه کندی تفکر در این بیماران اطلاق می‌شود.
علت بیماری در اکثر مبتدیان نامعلوم است.
کاهش سلولی در جسم سیاه، کاهش دوپامین و دژنرسانس راه های دوپامینرژیک مشاهده شده است.
۷- دمانس ایدز
احتمال پیدایش دمانس در ایدز، سالانه ۱۴ درصد می‌باشد.
۷۵ درصد بیماران مبتلا به ایدز دچار گرفتاری سیستم عصبی مرکزی می‌باشند.
