مکانیسم های دفاعی و ضرب‌المثل‌های ایرانی

برخی از مکانیسم های دفاعی و ارتباط آن ها با ضرب المثل های ایرانی در ادامه ذکر شده است.

آشنایی با انواع مکانیسم های دفاعی

با سایت روانشناسیویکی روان همراه باشید.

۱- واپس‌رانی یا سرکوب Repression

فرد سعی می‌کند امیال یا خاطراتی را که بیش از حد آزارنده و اضطراب‌ آور هستند، (یا افکار و انگیزه‌های نامقبول و خاطراتی که باعث شرمندگی و احساس گناه فرد می‌شوند) از حیطه‌ خودآگاهی حذف و از به خاطر آوردن آنها خودداری کند.

مثال: شخصی پس از گذشت سه سال از حادثه‌ تصادفش، تنها خاطرات مبهمی را از آن به یاد می‌آورد.

۲- جابه‌جایی Displacement

یکی از مکانیسم های دفاعی است که به معنای انتقال احساس روانی و حالت عاطفی از یک شخص یا شی که مبدأ آن بوده، به شخص یا شی دیگری که معمولا خطر و تهدید کمتری نسبت به منبع اصلی آن احساس دارد.

مثال: مادری که به علت مشاجره با همسایه عصبانی است، کودک را به خاطر انداختن تصادفی لیوان آب کتک می‌زند.

۳- مکانیسم های دفاعی از نوع والایش یا تصعید Sublimation

شخص سعی می‌کند امیال (جنسی و پرخاشگرانه) و خواسته‌های نامقبول و ناپسند خود را به شکلی درآورد که مورد پذیرش و تشویق دیگران قرار گیرد.

فروید معتقد بود، غالب هنرمندان شاهکارهای هنری خود را با تصعید عقده‌ها و امیال واپس زده خود، خلق کرده‌اند. مثال: فردی که میل به پرخاشگری دارد به ورزش‌های رزمی روی می‌آورد و موفقیت‌ های زیادی کسب می‌کند.

۴- دلیل تراشی Rationalization

فرد پس از انجام عملی نامطلوب یا تفکری ناشایست، برای فرار از احساس نگرانی، خود کم‌ بینی، اضطراب یا گناه ناشی از آنها با تراشیدن عذرهای کاملا موجه، عمل خود را درست و منطقی جلوه می‌دهد.

ضرب المثل «گربه دستش به گوشت نمی‌رسد، می‌گوید بدبوست» مصداق این مکانیسم است.

۵- فرافکنی Projection

از مکانیسم های دفاعی محسوب می شود که از طرف آن فرد افکار ناپسند، تمایلات نامقبول و ناخودآگاه خویش و همچنین تقصیرها و اشتباهات خود را به دیگری نسبت داده و بدین‌ وسیله موجبات رضایت خاطر و آرامش خود را فراهم می‌سازد.

ضرب‌المثل «کافر همه را به کیش خود پندارد» به این مکانیسم اشاره دارد.

۶- واکنش وارونه یا وارونه‌سازی Reaction Formation

گاهی فرد آرزوها و امیال ناپسند و غیر قابل‌ قبول خود را سرکوب می‌کند و در عوض آرزوها و امیالی را که نقطه‌ مقابل آنهاست ایجاد می‌کند.

همچنین مطالبی را بیان می‌کند که با امیال واقعی‌اش کاملا متضاد است. مثلا مادری که از علاقه نداشتن به فرزندش احساس گناه می‌کند، توجه و مراقبت بیشتری نسبت به او نشان می‌دهد.

۷- انکار Denial

وقتی مواجهه با واقعیت بیرونی، بیش از حد ناخوشایند باشد فرد ممکن است منکر وجود این واقعیات ناخوشایند شود. والدین کودکی که به بیماری علاج‌ ناپذیری دچار است ممکن است اصلا تکذیب کنند که مشکلی وجود دارد.

۸- ابطال Undoing

یکی از مکانیسم های دفاعی است که در آن فرد پس از ارتکاب عمل مغایر اخلاق یا افکار ناپسند درصدد خنثی‌سازی آن‌ بر می‌آید.

۹- جبران Compensation

وقتی شخص در یک زمینه با شکست و ناکامی روبرو می‌شود یا احساس ضعف، حقارت و بی‌کفایتی می‌کند، سعی می‌کند در حوزه‌ دیگری که شانس بیشتری برای پیشرفت وجود دارد، تلاش کند و موفق شود.

دموستنی(Demosthenes)خطیب شهر یونانی، با غلبه بر لکنت زبان خود، در قدرت بیان شهرت جهانی یافت.

۱۰- برگشت Regression

در این نوع از مکانیسم های دفاعی هنگامی که فرد در ارضاء تمایلات درونی خود با شکست مواجه گردیده و دچار ناکامی شود، از واقعیت‌های تلخ قبلی عقب‌ نشینی کرده و به الگوهای رفتاری مراحل قبلی رشد باز می‌گردد.

کودک ده‌ساله‌ای پس از جدایی والدینش، برای آن‌که تنها در اتاقش نخوابد چهار دست‌ و پا به رختخواب مادرش می‌رود.

۱۱- تبدیل Conversion

تبدیل یک ناراحتی روانی به یک دشواری جسمی که معمولا حالت موقتی است و با گذشت زمان و ایجاد آرامش بهبود می‌یابد. مثلا خانمی که با همسرش مشاجره و کشمکش دارد، دچار زخم معده می‌شود.

۱۲- همانندسازی Identification

شخص نا آگاهانه خود را در قالب فرد دیگری قرار می‌دهد و یا خود را با او یکی احساس می‌کند. همانندسازی در رشد شخصیت اهمیت بسیاری دارد.

در مکانیسم های دفاعی گاهی افراد ضعیف که اعتماد به نفس ندارند، خود را با شخص مقتدر و محبوب همانند ساخته و از قدرت او احساس قدرت و اعتماد به نفس می‌کنند خاطراتی را که بیش از حد آزارنده و اضطراب‌ آور هستند، (یا افکار و انگیزه‌های نامقبول و خاطراتی که باعث شرمندگی و احساس گناه فرد می‌شوند) از حیطه‌ خود آگاهی حذف و از به خاطر آوردن آنها خودداری کند.

مثال: شخصی پس از گذشت سه سال از حادثه‌ تصادفش، تنها خاطرات مبهمی را از آن به یاد می‌آورد.