آیا یک آزمون حافظه از نظر روان شناسی واقعا قادر است شواهدی برای توانایی های فراروانی ارائه دهد؟
مطالعه روان شناسی سال ۲۰۱۱ ادعا می کرد که شواهد برای پیش آگاهی (علم غیب) را نشان می دهد- اما تا بحال بیشتر در مورد وضعیت پژوهش روان شناسی سخن گفته تا هر چیز فراهنجار (ماوراء الطبیعه). آیا یک آزمون حافظه از نظر روان شناسی واقعا شواهدی برای تواناییهاست؟
با ویکی روان همراه باشید
همان طور که زمانی کارل ساگان بیان کرد “ادعاهای شگفت آور به مدارک شگفت آور نیاز دارد” و تا زمانی که ادعاهای شگفت آور رواج دارد، اظهار اینکه انسان می تواند توانایی های فراروانی داشته باشد، یک ادعای بزرگ و جذاب است. اما در سال ۲۰۱۱ این همان ادعایی بود که در مقاله روان شناسی معروف نوشته شده بوسیله باریل بم در دانشگاه کرنل نیویورک مطرح شد.
در یک آزمون مقدماتی حافظه، جزئیات می تواند چیزی شبیه به این باشد. در ابتدا، شما گروهی از شرکت کنندگان را دارید تا لیستی از کلمات را به خاطر بسپارند. یکبار آن ها فرصت دارند که تلاش کنند و لیست را به خاطر بسپارند، ممکن است که شما به آن ها یک زمان استراحت بدهید یا بخواهید که چند کار نسبتا حواس پرت کن انجام دهند. سرانجام، شما سپس به آن ها لیستی بزرگ از کلمات می دهید- تعدادی کلمه که در لیست اصلی وجود دارد و تعدادی که جدید هستند- و آن ها را بگیرید و از آن ها بپرسید که آیا کلمات را تشخیص دادند یا نه.
مطالعه Bem (بم) این ایده را در ذهن او در طول چند آزمون مختلف روشن ساخت. در یک چنین تستی، او از شرکت کننده ها خواست تا لیستی متشکل از ۴۸ کلمه را بخوانند و سپس فورا از آن ها خواست هر چند کلمه که به خاطر می آورند را یادداشت کنند. سپس او به شرکت کنندگان به صورت تصادفی زیرمجموعه ای ۲۴ کلمه ای از ۴۸ کلمه اصلی داد و از آن ها خواست که در صفحه کامپیوتر تایپ کنند. به عبارت دیگر، جلسه یادآوری قبل از جلسه تمرین برگزار شد. در ظاهر امر، یافته های بم قابل توجه بود: او گزارش داد که در تست مقدماتی یادآوری، شرکت کنندگان در یادآوری کلماتی که آن ها در جلسه تمرین بعدی می دیدند نسبت به کلماتی که آن ها بعدا نمی دیدند، بهتر عمل می کردند. به عبارت دیگر، افراد در یادآوری کلماتی که به آن ها گفته می شد تا بعدا به خاطر بیاورند بهتر عمل می کردند.
موضوع چیست؟
اگر به این موضوع خیلی ساده فکر کنیم، دو تفسیر می توان برای یافته های بم ارائه داد: یا پیش آگاهی وجود دارد یا اینکه در طی مسیر آزمون، اشتباهی رخ داده که نتایج نادرست را بدست داده است. برای پی بردن به اینکه کدام تعبیر درست است بایستی یک تکرار آزمون در نظر گرفته شود.
یکی از اصول علم تکرار پذیری است. اگر نتیجه یک مطالعه می تواند به شکل قابل اعتمادی تکرار شود پس ما می توانیم به نتیجه حاصل اطمینان بیشتری کرده و به نوبه خود آن را به عنوان شالوده تحقیق بیشتر قرار دهیم. این موضوع، زمانی که مطالعه ای نشان می دهد که پیش آگاهی غیرطبیعیدر مورد چیزی می تواند در واقعیت وجود داشته باشد، بسیار مهم است.
متاسفانه، اینجا همان جایی است که کارها کمی گره می خورد. در سال ۲۰۱۲، استوارت ریتچی، ریچارد ویسمن و کریس فرنچ تلاش کردند که آزمون تست حافظه توضیح داده شده در بالا را تکرار کنند. با استفاده از اجرای دقیق همان روش ها، آن ها نتوانستند شواهدی دال بر وجود توانایی های مربوط به پیش آگاهی پیدا کنند. در همان سال، مطالعه ای توسط جف گالاک در دانشگاه کارنجیه ملون بطور مشابه در طی ۷ آزمون نشان داد که هیچ شواهدی برای وقوع پدیده ای بنام فراروانی وجود ندارد. مطالعات مکرر دیگری انجام شد اما ثابت شد که انتشار این موضوع هنوز هم مشکل دارد.
پس، تاثیر وجود دارد یا نه؟
تکرار شکست خورده نمی تواند ضرورتا به معنای اشتباه بودن مطالعه اصلی باشد- می تواند اینگونه باشد که در تکرار مطالعه، اشتباهی رخ داده است. با این وجود، کلمات ساگان اینجا ارزش آن را دارد که به ذهن سپرده شود. برای چیزی اینچنین غیرطبیعی همچون پیش آگاهی، برای رسیدن به واقعیت، بایستی ما منتظر باشیم تا شواهد حمایتی زیاد را بدست آوریم. متاسفانه، یافته های اولیه بم به نظر نمی رسد با دارا بودن نتایج منفی بسیار حمایت شود و شواهد کمی بیشتر وجود دارد که نشان می دهد در حقیقت هیچ فرمی از توانایی فراروانی وجود ندارد.
مطالعه بم جالب توجه است نه بیشتر به این دلیل که شواهدی از توانایی فراروانی را نشان داد، بلکه بیشتر به دلیل مناقشه ای که به دنبال داشت. اینچنین یافته کاملا دور از عقل می توانست منتشر شود، اما تکرارهای مقابله کننده با این ادعا تلاش کردند تا حقیقت را پیدا کنند و زنگ خطر را برای جامعه روان شناسی به صدا درآوردند. این امر زمانی اتفاق افتاد که روان شناسان شروع به تلاش برای درک موضوعات مهم دیگری که وجود داشت و این رشته علمی با آن روبرو بود، کردند. ۵ سال بعد از اینکه مطالعه بم منتشر شد، برخی از آن موضوعات ثابت شده اند، اما همچنان مسیری طولانی برای ادامه پیش رو است.