امروزه استفاده از درمانهای غیردارویی در درمان بیماریهای روان پزشکی بسیار شایع و مورد استفاده است. یکی از این روشها درمان نوروفیدبک است. نوروفیدبک نوعی بیوفیدبک است که بازخورد عصبی نیز به آن گفته میشود. این وسیله جزو پیشرفته رین وسایل پزشکی نوین است که در درمان بسیاری از بیماریها کاربرد دارد. با توجه به اینکه در سالهای اخیر و در کشور ما استفاده از این روش در درمان بسیاری از بیماریهای روانپزشکی از جمله درمان افسردگی و اضطراب و اختلال بیش فعالی- نقص توجه مورد توجه قرار گرفته درباره مکانیسم عمل این روش،کاربردها، عوارض و باورها و نگرانیهای اشتباه مردم درباره نوروفیدبک با دکتر محمدرضا پیرمرادی پزشک و متخصص روانشناسی بالینی در حوزه نوروفیدبک به گفتگو نشستهایم:
نوروفیدبک و درمان بیماریهای روانپزشکی
با سایت روانشناسیویکی روان همراه باشید.
* لطفا در ابتدا خودتان را معرفی کنید.
دکتر پیرمرادی پزشک متخصص روانشناسی بالینی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران هستم. فلوشیپ تحریک مغناطیسی مغز از آمریکا و مدرک نوروفیدبک از aapb آمریکا دارم.
* به عنوان سوال اول میخواستم توضیح بدید به طور کلی نوروفیدبک چیست؟
قبل از اینکه راجع به نوروفیدبک مطالبی عرض کنم راجع به بیوفیدبک توضیح میدهم زیرا در حقیقت نوروفیدبک نوعی بیوفیدبک است.
بیوفیدبک، درمانی است که با بکارگیری ابزارهای الکترونیکی اطلاعاتی در مورد اعصاب، عضلات و فعالیتهای خودمختار بدن اندازگیری و پردازش میکند و در قالب فیدبک صوتی یا تصویری به بیمار و پزشک معالج وی نشان میدهد. بیوفیدبک به بیمار کمک میکند تا آگاهی بیشتری از اعمال بدن بدست آورند و از طریق کنترل ارادی، تغییراتی در آن ایجاد کنند. با استفاده از فیدبکهای صوتی و تصویری، فرد میتواند کنترل بهتری بر روی عملکرد اندامهایش داشته باشد.
اما نوروفیدبک وسیلهای است که در آن فرد از طریق دریافت امواج مغزی بصورت تصویر و صوت که درحقیقت فعالیت نورونهای مغزی است نسبت به آن واکنش نشان میدهد و نسبت به اصلاح آن اقدام میکند.
* آیا این روش برای درمان بیماریها روشی علمی است؟
با توجه به اینکه در پایگاههای علمی از جمله PubMed علیرغم اینکه این دستگاه مدت زمان زیادی نیست که مورد استفاده قرارگرفته، حدود ۸۵۰ مطالعه صورت گرفته و از آن مهمتر سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA ) بعنوان کلاس ۲ آن را تایید کرده است. به همین دلیل میتوان آن را به شرطی که توسط افراد علمی یا با نظارت آنها مورد استفاده قرار گیرد علمی دانست.
* مکانیسم عملکرد «نوروفیدبک» را بیشتر توضیح میدهید؟
در نوروفیدبک سنسورهایی که الکترود نامیده میشود بر روی پوست سر بیمار قرار میگیرد. این سنسورها فعالیت الکتریکی مغز فرد را ثبت و در غالب امواج مغزی به شکل بازیهای کامپیوتری نشان میدهد البته پخش و حرکت این بازی توسط امواج مغزی فرد صورت میگیرد که فرد فیدبک میگیرد و باعث حرکت و پخش بازی شود و امتیاز بگیرد و در غیر این صورت بازی ساکن شده و فرد امتیاز نمیگیرد.
در حقیقت نوروفیدبک یک فرآیند آموزشی است که در آن مغز خودتنظیمی را فرا میگیرد، بنابراین نوروفیدبک به مغز کمک میکند تا یاد بگیرد که چطور خودش را تنظیم و نواقص عملکرد خود را برطرف نماید.
* موارد کاربرد نوروفیدبک و بیوفیدبک در درمان بیماریهای روانپزشکی چیست؟
شایعترین کاربرد موفق در نوروفیدبک درADHD/ADD یا اختلال بیش فعالی/نقص توجه است. البته کاربردهای دیگری هم ذکر کردهاند مانند سردردها، صرع و اختلال یادگیری و در خصوص بیوفیدبک موفقترین کاربرد آن در بیماریهای روانشناختی در اضطراب است که با ابزارهای مختلف آن برای درمان علائم مختلف اضطراب اقدام میکنند.
* استفاده از روش نوروفیدبک بیشتر برای چه افراد و گروههایی مناسب است؟
همانطور که اشاره شد بیشتر برای بچههای بیش فعال و دارای مشکل تمرکز و افرادی که تفکر وسواسی داشته و از عدم تمرکز برخوردارند و بطور کلی بیمارانی که از عدم تمرکز در بیماریهای مختلف رنج میبرند استفاده میشود.
* عوارض جانبی استفاده از این روش چیست؟
تا بحال هیچ عوارض جانبی برای نوروفیدبک ذکر نشده است ولی در بعضی از منابع راجع به استفاده از آن در بعضی از مراجعین تداخل دارویی ذکر شده است که حتما باید با پزشک متخصص درباره آن مشورت کرد.
* چه باورهای نادرستی در خصوص استفاده از روش نوروفیدبک در میان والدین و عموم مردم وجود دارد و چطور میشود آنها را برطرف کرد؟
مشکل موجود این است که با توجه به اینکه در نوروفیدبک مانند نوار مغز سیم در یک یا دو نقطه سر متصل میشود.
بعضی اوقات والدین فکر میکنند تاثیراتی بر مغز کودک وارد میشود درحالیکه همانطورکه توضیح داده شد هیچ مداخلهای از بیرون صورت نمیگیرد و دستگاه، امواج مغزی مراجع را دریافت میکند و فرد تصویری را بصورت بازی میبیند پس هیچ عارضه جانبی ندارد. با مطالعه و یا توضیح عملکرد نوروفیدبک میتوان از این برداشتهای غلط والدین جلوگیری کرد.
* چه روشهای دیگری غیر از نوروفیدبک در این حوزه در مورد درمان بیماریهای روانشناسی وجود دارد؟
ابزارهای نوینی که در روانشناسی استفاده میشوند زیاد هستند که چند نمونه خدمت شما عرض میکنم. ابتدا از تحریک مغناطیسی مغز یا TMS آغاز میکنم. TMS یک روش جدید است که تقریبا از سال ۱۹۸۵ به بازار آمد و در بیماریهای مختلف در رشتههای مختلف مانند روانشناسی، نورولوژی، طب فیزیکی و توانبخشی و… جهت پژوهش و درمان مورد استفاده قرارگرفت.
در رشته روانشناسی برای بیماری افسردگی تایید FDA آمریکا را دارد و برای بیماریهای اضطراب، بعضی علائم اسکیزوفرنی مورد استفاده قرارمیگیرد.
وسیله دیگر، انواع تحریک الکتریکی مغز است که مهمترین آن tDCS است که درپژوهش و درمانهای فوق و کاهش ولع در اعتیاد مورد استفاده قرار میگیرد.
* چرا به نوروفیدبک دوپینگ اخلاقی میگویند؟
امروزه از نوروفیدبک برای ارتقای مهارتهای ذهنی و شناختی افراد، با بازخورد عصبی و تمرین منظم در نخبگان، ورزشکاران و شاغلین در مراکز مهم علمی و حساس مثل ناسا استفاده میشود. به همین لحاظ اسم آن را دوپینگ اخلاقی گذاشتند.
* آیا استفاده از روش نوروفیدبک در مورد همه بیماریها کاربرد دارد؟
خیر، متاسفانه برخی با دیدگاه اقتصادی به نوروفیدبک و اثرات آن لطمه زده و با منظر غیرکارشناسی در بیماریهای غیر مرتبط مورد استفاده قرار میدهند بطوریکه دیدگاه مثبت برخی همکاران را نسبت به این ابزار مفید تغییر دادهاند.
* به عنوان سوال آخر میخواستم درباره مجموعه «صبح صادق» به عنوان یکی از مراکز معتبری که روش نوروفیدبک را استفاده میکنند برای ما توضیح دهید.
مرکز مشاوره صبح صادق با انگیزه استفاده از ابزارهای جدید در درمان تاسیس گردید. در این مرکز از ابزارهای مختلف مثل TMS، تحریک الکتریکی، نوروفیدبک، بیوفیدبک، انواع تستهای جدید کامپیوتری برای کودکان بیش فعال، تستهای سالمندان و تستهایی برای مشاوره زوجها وجود دارد.
نکته قابل ذکر اینکه مرکز مشاوره با این نام باز هم وجود دارد که باید با نام دکتر پیرمرادی در اینترنت جستجوشود.
