روابط خواهر و برادر تأثیر عمده‌ای بر رشد اجتماعی نوجوان دارد. تأثیر این عامل بر رشد از طرق مختلفی اعمال می‌شود. خواهران و برادران اغلب دوست و همراه یکدیگرند و نیاز یکدیگر به روابط معنی‌دار و محبت را برآورده می‌سازند.
آشنایی با انواع روابط خواهر و برادر
با سایت روانشناسی ویکی روان همراه باشید.
آنها محرم راز و در بسیاری از تجارب شریک یکدیگرند، از این رو در صورت بروز مشکل می‌توانند به هم کمک کنند اما، این موقعیت، در مواردی که فاصله سنی آنها ۶ سال یا بیشتر است، چندان مصداق ندارند.
اگر از جنبه منفی به مساله نگاه کنیم، وقتی فاصله سنی خواهران و برادران کمتر از ۶ سال باشد، احساس حسادت آنان نسبت به یکدیگر قوی‌تر از مواقعی است که فاصله سنی بیشتری دارند.
علاوه بر این، رقابت میان آنان در سال‌های اول نوجوانی بیشتر از سنوات بعدی است. با برزگ‌تر شدن نوجوان، تعارضات آنان با خواهران و برادران رفته رفته فروکش می‌کند.
آثار خشونت در روابط خواهر و برادر نسبت به یکدیگر تأثیر عمیقی بر سازگاری هیجانی برخی از افراد می‌گذارد. با توجه به تفاوت‌های سنی و جنسی، گزارشات موجود در زمینه خشونت خواهران – برادران نکات افشاگرانه مطالعات اخیر را تأیید می‌کند.
بدیهی است، مشاهده بازتاب گرایشات جامعه امروز در واحد خانواده، چندان جای تعجب ندارد. خواهران و برادران بزرگتر اغلب در مقام محرم راز، همبازی، معلم و مراقب جانشین برای کوچک‌ترها عمل میکنند.
روابط لذت بخش با آنان می‌تواند در احساس پذیرش، تعلق و امنیت فرزندان کوچکتر سهم مهمی داشته باشد. ولی روابط طردکننده و تخاصم‌آمیز نیز ممکن است سبب خلق احساس عمیق تخاصم، خشم، ناامنی یا اضطراب شود که دامنه آن تا دوره بزرگسالی کشیده می‌شود.
بسیاری از نوجوانان با مراقبت از خواهران و برادران کوچکتر در دوره رشد مسؤلیت‌ها و نقش‌های بزرگسالی را می‌آموزند. ولی گاه، به برخی از نوجوانان مسؤلیت بیش از اندازه سپرده می‌شود به طوری که آنها ناگزیر می‌شوند بخش اعظم وظایف والدین را به دوش گیرند.
این امر سبب می‌شود که آنان با بیزاری از چنین مسؤلیتی که مانع می‌شود وقت آزادی برای خود داشته باشند، رشد کنند. خواهران و برادران بزرگتر شخصیت و رفتار مردانه یا زنانه را برای خواهر – برادران کوچک‌ترشان بازنمایی میکنند.
آنها با ظاهر، منش و رفتار کلی خود، تجلی تصویری هستند که فرزند کوچکتر می‌تواند در آینده به آن تبدیل شود. این فرایند، با توجه به تصویر پرداخته شده، می‌تواند تأثیری مثبت یا منفی داشته باشد.
نوع خشونت آمیز روابط خواهر و برادر
خواهر و برادر آزاری شایع ترین مشکل آزار در خانواده است. این نوع آزار شایع‌تر از آزار فرزند توسط والد و نیز همسر‌آزاری یا زن‌آزاری در خانواده است.
یکی از مطالعات به بررسی تعارض و خشونت در روابط خواهران – برادران در دوره کودکی و تأثیر سازگاری هیجانی بعدی آنان پرداخت. آزمودنی‌های این مطالعه ۱۴۵۰ نفر از دانشجویان فارغ‌التحصیل بودند که یک یا چند خواهر یا برادر داشتند و دو قلو نبودند.
از مجموع آزمودنی‌ها، ۵۴ درصد گزارش کردند که حداقل یکی از خواهران یا برادران‌شان در دوره رشد آنها زیاد به آزار و اذیت‌شان می‌پرداخته است.
وقتی از آنان سوال شد که آیا خواهر یا برادری داشتند که او را زیاد آزار و اذیت می‌کردند، ۴۸ درصد پاسخ مثبت دادند.
از کل موارد، ۲۰ درصد از آزمودنی‌ها گزارش کردند که میزان ایذای آنان توسط یکی از خواهران یا برادران در مقایسه با خانواده‌های دیگری که می‌شناختند زیادتر بود و ۱۷ درصد گزارش کردند که بیشتر از اعضای سایر خانواده‌ها یکی از خواهران یا برادران خود را آزار می‌کردند.
جای تعجب نداشت که خواهران – برادران بزرگتر در تعارض با خواهران و برادران کوچکتر بیشتر نقش مرتکب را ایفا می‌کردند تا قربانی.
تفاوت‌های جنسی نیز قابل مشاهده بود. یافته‌های مربوط به تفاوت‌های جنسی، هم در مرتکبان و هم قربانیان، نشان می‌دهد که وجود برادر بزرگتر یا خواهر کوچکتر در مجموعه دو نفری خواهران – برادران با حداکثر میزان خطر همراه بود.
این مطالعه در مورد روابط خواهر و برادر تأیید کرد که بالا بودن سطح تعارض درمیان خواهران – برادران در حافظه آنها ثبت و تقریباً در ۳۰ درصد از آزمودنی‌ها به منبعی برای نارضایتی جوانی همبسته بود.
برای دانشجویان مونث، پرخاشگری هیجانی و خشونت زیاد و شدید خواهر یا برادر دیگر با بروز احساس اضطراب در دوره جوانی همبسته بود. دانشجویان مذکر پیامدهای هیجانی منفی در برابر رویدادهای مشابه را کمتر گزارش می‌کردند.
رابطه معنی‌داری بین کاربرد خشونت شدید توسط والدین با فرزندان با خشونت خواهران – برادران با یکدیگر وجود دارد. در واقع این خشونت‌ها از الگوی رشدی تبعیت می‌کند.
بررسی رقابت خواهران و برادران
رقابت خواهران و برادران در متون روانشناسی عبارتی دلخواه به شمار میاید. در واقع رقابت در کودکان یکی از واکنش های طبیعی در کودکان است. این عبارت به معنی مبارزهٔ خواهران و برادران برای جلب توجه، تأیید، و محبت والدین است.
مشکلات بر اثر غبطه، حسد، و ترس از این که یکی از خواهران یا برادران در جلب توجه فیزیکی یا هیجانی و امتیازات بیشتر والدین موفق تر باشد، به وجود می آید. در واقع این گونه مشکلات بسیار زیادند، ولی شدت انها با یکدیگر فرق دارد.
گاهی به وجود آورندهٔ مشکل خود والدین اند که رفتار تبعیض آمیزی را نسبت به فرزندان در پیش می گیرند، گرچه ممکن است حسن نیت داشته باشند و هدفشان رفتار یکسان با همهٔ فرزندان باشد
در واقع استثنا قایل شدن برای یکی از فرزندان سبب برانگیخته شدن احساس حسد، خشم، یا حقارت در فرزندان دیگر می شود.
چون هر یکی از فرزندان جایگاه خاصی در درون خانواده دارد، تجارب هر کودک در خانواده کاملاً با دیگری متفاوت است. چون شخصیت کودکان با هم فرق دارد، برای والدین مقدور نیست که با همهٔ آنها کاملا یکسان رفتار کنند.
بنابراین، در واقع گاهی مهم نیست که والدین چه کرده اند، در هر حال رفتار آنها به اوج گیری رقابت خواهران و برادران منجر می شود. گاهی نیز آنها والدینی ایده آل بوده اند و خطایی از آنها سر نزده است.
برای مثال،
کودک ممکن است به شدت دچار حسادت شود چون قبل از ان که خواهر یا برادر شیرخوارش متولد شود، نزد والدین موقعیتی استثنایی داشته است
در این رابطه والدین نقش مهمی را در تربیت و حل بحران رقابت میان فرزندان ایفا می کنند. والدین باید تمام تلاش خود را بکنند تا میان فرزندان خود تبعیض قائل نشوند و هیچ وقت فرزندان خود را با یکدیگر مقایسه نکنند.
به عنوان مثال چنین جملاتی برای کودک آسیب زننده است: «برادر تو نمرات خوبی در درس هایش می گیرد. چرا نمرات تو این قدر پایین است؟».
والدین باید اجازه دهند هرکدام از فرزندان بر اساس شخصیت خود رفتار کنند و به آنها برچسب نزنند. آنها باید بپذیرند که فرزندانشان در میزان توانایی و علایقشان متفاوت هستند و از موفقیت های هرکدام از فرزندان خود لذت ببرند و او را تشویق کنند.
والدین می بایست فرزندان خود را برای همکاری تربیت کنند و نه رقابت. به کودکان خود راه های مثبت جلب توجه را یاد دهند.
به آنها بیاموزند چگونه برای بازی کردن به خواهران و برادران خود نزدیک شوند و اسباب بازی های خود را با آنها تقسیم کنند و به آنها احترام بگذارند. در واقع اگر فرزندان تجربیات خوشایندی در کنار یکدیگر داشته باشند در مواقع بروز مشاجرات بهتر عمل می کنند.
والدین باید بکوشند به هر یک از فرزندان عشق و علاقه یکسانی نشان دهند، هنگامی که کودکان به یکدیگر کمک میکنند آنها را تشویق کنند و از آنها تشکر کنند.
برای انجام بازی و فعالیت های گروهی در خانه برنامه ریزی کنند و درباره اینکه چقدر خوش شانس هستند که همدیگر را دارند با کودکانشان صحبت کنند.
به والدین توصیه می شود، در مواقعی که با رقابت در روابط خواهر و برادر مواجه می شوند بدون سرزنش کردن آنها یا دعوا کردن آنها، تلاش کنند تا مهارت های همدلی را به فرزندانشان بیاموزند و به دنبال راه حل های برد- برد در فرزندان باشند.
نقش رابطه خواهران و برادران در رشد اجتماعی فرزندان
نه فقط والدین تأثیر عمده ای بر رشد اجتماعی کودکان دارند، بلکه رابطه خواهران و برادران نیز تاثیر قابل توجهی بر آنها اعمال می کنند.
پژوهشگران تلاش کرده اند که تأثیر عواملی نظیر ترتیب تولد، تعداد خواهران و برادران در خانواده، جنس و سن آنان را بر رشد اجتماعی کودکان بررسی کنند.
روابط خواهران و برادران از جهاتی بی همتاست و تفاوت زیادی با روابط کودک با والدین و همتایان دارد
خواهران و برادران، گرچه از لحاظ سنی یکسان نیستند اما با یکدیگر نزدیک ترند، علایق آنان اغلب با علایق والدین فرق دارد، و دیدگاه ها و دلبستگی های متفاوتی به زندگی دارند.
گاهی، خواهران و برادران چنان تأثیر عمیقی بر یکدیگر اعمال می کنند که تا دورهٔ بزرگسالی ادامه می یابد و به حفظ روابط نزدیک آنان در سراسر عمر منتهی می شود.
در اوقات دیگر نیز، این روابط از همان آغاز مشکل ساز بوده و والدین نمی دانند چگونه باید دو یا چند کودک را در خانواده ای واحد اداره کنند.
برای درک تأثیر نقش خواهران و برادران بر رشد اجتماعی فرزندان، از مطالبی که به آن اشاره شد، ابتدا به ترتیب تولد توجه می کنیم.
رابطه ترتیب تولد بچه ها و روابط خواهر و برادر
تک فرزند بودن، فرزند اول، میانه یا آخر خانواده بودن تفاوت هایی را ایجاد می کند. پژوهش های انجام شده اغلب نشان می دهند که فرزندان ارشد بر سایر فرزندان خانواده مزیت هایی دارند.
برای مثال، از لحاظ آماری در میان دانشجویان مدارس عالی و حرفه ای بیشتر بازنمایی می شوند.. پنجاه و دو درصد از روسای جمهور ایالت متحد آمریکا فرزند ارشد خانواده هستند.
تحقیقات در مورد روابط خواهر و برادر و خانواده نشان می دهد که والدین اهمیت بیشتری به فرزند اول خود می دهند و چون هنوز رقیب دیگری وجود ندارد، تا زمانی که بچه دوم به دنیا نیامده، می توانند تمام توجه و علاقهٔ خود را به پرورش فرزند اول معطوف کنند
به همین دلیل، ارشدترین خواهر یا برادر معمولاً از محیط فکری غنی تر برخوردار می شود تا خواهران یا برادران کوچکتر. علاوه براین، پژوهش ها نشان میدهند که فرزندان بزرگتر و ارشد معمولاً اجتماعی تر و مهربان ترند، و بیش از سایر فرزندان خانواده پیشرفت می کنند.
در مورد روابط خواهر و برادر میتوان بیان کرد که کوچکترین فرزند خانواده نیز، چون از همه کوچکتر است معمولا توجه ویژه ای دریافت می کند. فرزند خردسالتر توجه ویژه ای را نیز از سوی برادران و خواهران بزرگتر دریافت می کند.
پژوهشگران نشان داده اند که چون فرزندان دیگری نیز در خانواده حضور دارند تا فرزند کوچکتر روابط اجتماعی را با آنان بی آزماید، در مقایسه با فرزند ارشد از مهارتهای اجتماعی بالاتری برخوردار است.
فرزندان میانه معمولا عزت نفس کمتری در مقایسه با فرزند ارشد یا فرزند کوچکتر دارند، به دلیل اینکه کارکرد آنها در خانواده زیاد مشخص نیست. فرزندان میانه تا حدودی نادیده گرفته می شوند چون نه اولی هستند و نه آخری
تعداد خواهران و برادران
تعداد کلی خواهران و برادران در یک خانواده نیز تفاوتهایی ایجاد می کند.
به عنوان یک قانون کلی، هر چه تعداد فرزندان در یک خانواده بیشتر باشد احتمال آنکه تحصیلات خود را به پایان برند کمتر است. اندازهٔ خانواده با کمی یا زیادی پیشرفت فرزندان مرتبط است.
